اغلب مردم بر این باور هستند که استرس مخرب است با این حال شاید شما هم شنیده باشید که استرس دو نوع دارد: استرس خوب و استرس بد. آیا می‌دانید منظور از این حرف چیست؟ به ندرت پیش می‌آید بشنویم کسی بگوید: «من خیلی نگرانم… فوق‌العاده نیست؟» ولی واقعیت این است که اگر مقداری استرس، از نوعِ خوب، در زندگی ما وجود نداشته باشد، وجود ما آکنده از سرگشتگی و اندوه خواهد شد. اگر استرس را به عنوان عاملی تعریف کنیم که تعادل حیاتی ما را بهم می‌زند، چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی، می‌توان مدعی شد که اَشکال مختلف استرسِ خوب، برای بهره‌مندی از یک زندگیِ سالم ضروری است. در این مقاله خواهید خواند که چه نوع استرسی برای شما مفید است.
البته استرس خوب می‌تواند به استرس بد تبدیل شود و برعکس. در این مقاله می‌خواهیم همه‌ی نکاتی را که باید در مورد استرسِ خوب بدانید با شما در میان بگذاریم.
استرس خوب در برابر استرس بد
استرس خوب یا همان فشار روانی که روان‌شناسان از آن به عنوان استرس مفید (eustress) نام می‌برند، نوعی از استرس است که هر وقت هیجان‌زده هستیم، به سراغمان می‌آید. در این مواقع، بدون آنکه خطر یا تهدیدی در میان باشد، ضربان قلبمان بالا می‌رود و میزان ترشح هورمون‌ها‌ی بدنمان تغییر می‌کند. ما این نوع استرس را زمانی که سوار ترن هوایی می‌شویم، در مواقعی که برای گرفتن ترفیع شغلی به سختی تلاش می‌کنیم و وقتی که برای اولین بار،سرِ قراری حاضر می‌شویم، احساس می‌کنیم. محرک‌های زیادی وجود دارند که این نوع استرس را فعال می‌کنند و به احساس سرزندگی منجر می‌شوند و ما را نسبت به زندگی هیجان‌زده می‌کنند.
نوع دیگری از استرس، استرسِ حاد (acute stress) است. منشأ این استرس، اتفاقات غیرمنتظره و ناگهانی هستند که نیازمند واکنش هستند. استرس حاد، موجب تحریکِ بدن به واکنش‌های استرسی نیز می‌شود، ولی محرک‌ها لزوما شاد و هیجان‌انگیز نیستند. ما معمولا همین استرس حاد را به عنوان استرس تلقی می‌کنیم. در مواقع مواجهه با این نوع فشار روانی، اگر بتوانیم سریعا راهی برای آرام کردن خود پیدا کنیم، استرس حاد به تنهایی مشکلی ایجاد نخواهد کرد. هنگامی که عامل به وجود آورنده‌ی استرس را از میان برداشتیم، از نقطه نظرِ سلامتی و شادکامی لازم است بدنمان را به حالت هِموستاز (homeostasis) یا همان وضعیت پیش از استرس برگردانیم.
اما آن نوع استرسی که واقعا باید نگرانش باشیم، استرس مزمن (chronic stress) است. این نوع استرس زمانی به وجود می‌آید که ما دائما در معرض عوامل استرس‌زا قرار داشته باشیم که اثرات مخربی داشته باشند و گریزی از آنها نباشد. یک شغل پر استرس یا یک زندگی خانوادگی دلسردکننده می‌تواند به بروز استرس مزمن منجر شود. این نوع استرس همان فشار روانی است که ما معمولا آن را با عنوان استرس جدی مشخص می‌کنیم. از آن جایی که بدن ما برای رویارویی با استرس‌های مزمن طراحی نشده است، اگر به طور مستمر در معرض این نوع استرس باشد با آسیب‌های جدیِ جسمی و روحی مواجه خواهد شد.
منشأ استرس خوب
خب برگردیم به همان استرس خوب. برای اینکه استرس خوب بیشتری وارد زندگی‌تان شود، به نفعتان است ابتدا بیشتر در مورد انواع استرس بدانید. از آن جایی که استرس، حتی از نوع خوبش، زیاد که شود، ضرر خواهد داشت؛ باید فعالیت‌هایی را در زندگی خود انتخاب کنید که شما را خوشحال می‌کنند و حس خوبی نسبت به زندگی در شما ایجاد می‌کنند. همچنین بهتر است، تمام کارها و فعالیت‌هایی که انرژی و رمق شما را می‌گیرند یا شما را دچار استرس مزمن می‌کنند، کنار بگذارید.
یک راه خوب برای آنکه متوجه شوید آیا فعالیت خاصی، ارزش وقتی که برایش می‌گذارید را دارد یا نه، این است که ببینید وقتی به آن فکر می‌کنید چه حسی پیدا می‌کنید. آیا از فکر کردن به آن احساس هیجان می‌کنید؟ آیا کاری است که «دوست دارید انجام دهید» یا «باید انجام دهید»؟ مطمئن شوید کارهایی که در دسته‌ی «دوست دارم انجام دهم» قرار می‌گیرند کارهایی هستند که واقعا دوستشان دارید و آنهایی که در دسته‌ی «باید انجام دهم» قرار می‌گیرند، کارهایی هستند که انجامشان ضروری است.
چگونه استرس خوب می‌تواند به استرس بد تبدیل شود؟
پیش‌تر، دوبار به این مسئله اشاره شد: اگر بیش از از حد در معرضِ استرس خوب باشید، این استرس می‌تواند به استرس بد تبدیل شود (این مسئله در مورد ماجراجویان و افراد هیجانی، به خوبی قابل لمس است). علت این است که فرقی نمی‌کند در حال تجربه‌ی استرس خوب باشید یا بد، وقتی در معرض فشار روانی زیادی قرار بگیرید، عکس‌العمل بدن شما نسبت به استرس فعال می‌شود و اگر به این فشارها، استرس مزمن و یا فشارهای مختلف دیگری هم اضافه شود، با انبوهی از استرس مواجه می‌شوید که حاصل جمعی جز استرس زیادتر نخواهد داشت! به همین دلیل، مهم است که تعادل را رعایت کنید و مراقب زیاده‌روی باشید. ممکن است، نتوانید تمام استرس خود را از بین ببرید، ولی راه‌هایی وجود دارد که می‌توانید به کمک آنها فشارهای روانی را به حداقل برسانید و یا حتی از بعضی از استرس‌های زندگی اجتناب کنید تا راحت‌تر بتوانید با سایر آنها کنار بیایید. مخصوصا اگر بتوانید از استرس‌های طاقت‌فرسا و سخت دوری کنید، در برابر انواع دیگر استرس که در زندگی غیرقابل اجتناب هستند، قدرت و استقامت بیشتری خواهید داشت.
چگونه استرس بد می‌تواند به استرس خوب تبدیل شود؟
البته همه‌ی استرس‌های بد قابل تبدیل به استرس خوب نیستند، با این حال می‌توانید دید خود را نسبت به بعضی از موارد استرس‌زا در زندگی تغییر دهید و این تغییر در ادراک می‌تواند منجر به تغییر در تجربه‌ی شما از استرس بشود! چرا که بدن ما در برابر آنچه که تهدید تلقی شده است، واکنش شدیدی نشان می‌دهد و در این مواقع به شدت استرسی می‌شود. در عوض، اگر در برابر تهدیدی، بی‌خیال باشید، استرسی هم به سراغتان نخواهد آمد. اگر شما پدیده‌ای را به عنوان یک چالش و نه تهدید تلقی کنید، ترسی که ممکن است از آن داشته باشید، می‌تواند به هیجان، انتظار و یا لااقل به عزمی راسخ تبدیل شود. شما اغلب می‌توانید با تمرکز بر روی امکانات و مشاهده‌ی مزایای بالقوه‌ی هر فرصتی، احساسات و درک خود را از آن تغییر دهید و توانایی‌هایتان را به خود یادآوری کنید. هرچه بیشتر تمرین کنید و موقعیت‌های دشوار را به چشم چالش نگاه کنید، در این کار مهارت بیشتری پیدا کرده و بعد از مدتی حتی بدون آنکه متوجه شوید، آن را انجام خواهید داد.
چگونه می‌توان استرس خوب بیشتری را وارد زندگی کرد؟
آیا راهکاری برای تزریق آگاهانه‌ی استرس خوب در شریان زندگی وجود دارد؟ در جواب باید گفت بله، در این قسمت می‌خواهیم شما را با روش‌هایی آشنا کنیم که به کمک آنها می‌توانید استرس خوب بیشتری را وارد زندگی‌تان کنید.
۱. معاشرت کنید
شما می‌توانید با رفت‌وآمد کردن با دیگران و ایجاد روابط سالم، استرس خوب برای خود ایجاد کنید. در حقیقت ارتباطات، با توجه به اینکه چگونه آنها را مدیریت کنید، می‌توانند سطح استرس شما را افزایش دهند و یا آن را تخفیف دهند. عاشق شدن، ایجاد روابط مستحکم با دوستان و اعضای خانواده و خوش گذراندن با کسانی که برای‌تان مهم هستند، همگی راه‌هایی برای تزریقِ استرس خوب به زندگی هستند.
۲. برای خود هدف تعیین کنید
استرس خوب می‌تواند از دنبال کردن یک هدف و یا یک رؤیا نیز ناشی شود. همه‌ی ما روزانه مسئولیت‌هایی داریم که باید به آنها رسیدگی کنیم، ولی اگر در کنار آنها هدف مشخصی برای خود تعیین کرده و دنبال کنیم، حتی اگر آهسته به سمت آن هدف قدم برداریم، چشم‌اندازی در اختیار داریم که می‌تواند در زندگی ما هیجان، انرژی مثبت و استرس خوب تولید کند. چنانچه این هدف‌ها در جهت بهبود سلامت تعیین شوند، فواید بیشتری نیز خواهند داشت.
۳. به دنبال کسب دانش باشید
بیشتر ما از مدرسه و دانشگاه خوشمان نمی‌آید، ولی تقریبا همه دوست دارند چیزهای جدیدی که برایشان جالب است را یاد بگیرند. گسترده کردن دامنه‌ی اطلاعاتتان یا دنبال کردن تحصیلات و سرگرمی‌های جذاب می‌تواند یک تجربه‌ی هیجان‌انگیز باشد. با یادگیری یک مبحث جدید علاوه بر اینکه می‌توانید استرس خوب در زندگی خود به وجود آورید، مهارت‌هایی نیز کسب می‌کنید که می‌توانید آنها را در زندگی به کار ببندید.
۴. عوامل خشنودکننده
یکی از منابع مؤثرِ استرس خوب متغیرهایی است که در روانشناسی مثبت‌گرا از آن به عنوان عوامل خشنودکننده یاد می‌شود، این کارها معنا و لذت به زندگی می‌بخشند. در واقع کارهایی که در شما حس خوبی از به مبارز طلبیدن به وجود می‌آورد و لازم است از مهارت‌های شخصی‌مان در این کارها استفاده کنیم. در واقعیت امر، دست‌یابی به عوامل خشنودکننده (gratification) در مقایسه با لذت‌ها (pleasure) نیاز به تلاش بیشتری دارد، تلاشی که ارزشش را دارد. بیشتر سرگرمی‌های ما مثل عکاسی، باغبانی، نواختن موسیقی و… در این دسته از کارها قرار می‌گیرند که می‌توانیم آنها را در زندگی روزمره‌ی خود بگنجانیم و در واقع آنها را به مولدی برای استرس خوبی که به آن نیاز داریم، تبدیل کنیم.
در کل باید گفت داشتن استرس خوب در زندگی مهم است. هرچقدر بتوانید استرس مزمن را از زندگی خود حذف کنید، دیدگاه خود را نسبت به استرس تغییر دهید و فعّالیت‌های مثبت را در کارهای خود بگنجانید، می‌توانید استرس خوب را به شکل متعادلی در زندگی‌تان برقرار کنید.
